Sluiswachter

Een sluiswachter is een persoon die een sluis bediend. In Nederland stond de functie sluiswachter lange tijd onder toezicht van de sluismeester. De sluiswachter bediend een sluis naargelang het aanbod van schepen bij de sluis. 

Door de jaren heen is de functie van sluiswachter ingrijpend veranderd. Vroeger werden sluizen met de hand bediend. Dat wil zeggen, de deuren werden met mensenkracht open en dicht gedraaid. Het nivelleren gebeurde dan ook met het handmatig open draaien van nivelleerschuiven die veelal in de deuren zaten gemaakt. Frankrijkvaarders kunnen nog wel sluizen tegenkomen die volledig met de hand, of ellebogenstoom, bediend worden.

De sluiswachter kon bij zijn eigen sluis wonen, maar het kwam ook voor dat de sluiswachter met de fiets, of later ook met de auto met het schip mee reed. Ook ikzelf heb nog mee gewandeld langs het kanaal om de sluiswachter van dienst te helpen met het gereedmaken van de sluizen.

In Frankrijk waren veel sluiswachters nodig, er zijn honderden sluizen die bediend moesten worden. In Frankrijk werd bij de kleine sluizen vaak voorzien van een computer gestuurde bediening. Hierdoor verdwenen veel sluiswachters van de sluizen. Ook veel huizen op de sluizen raakten door het verdwijnen van sluiswachters in verval.

De huidige sluiswachters worden in Nederland operators genoemd. Er zijn nog sluizen die door de operators ter plaatse bediend worden. Meestal zijn de sluizen wel mechanisch aangedreven, en is het werk van de operator flink veranderd. Stond de sluiswachter vroeger op de muur, en moest die in weer en wind zijn werk buiten doen, nu zit de operator comfortabel binnen, en wordt de sluis met knoppen of een computermuis bediend. 

Er zijn ook operators die vanuit een centrale bediening meerdere sluizen en bruggen kunnen bedienen. Hierdoor zijn er minder sluis en brugwachters nodig. Een operator kan dan achter elkaar verschillende objecten bedienen, of bij grote sluiscomplexen kan een rustiger of kleiner object tegelijk bediend worden. Een nadeel aan de centralisatie van bedieningen, is de gebondenheid van de oude sluiswachter, die zijn sluis of brug door en door kende, verdwenen is. 
Een brugwachter met een handbediende brug, zorgde vaak ook zelf dat zijn brug in balans was. Als tijdens of na regenval het houten brugklep zwaarder werd, moest er meer kracht uit geoefend worden om de brug te openen. De brugwachter kon dan met kleine extra gewichten te plaatsen in de ballast van de brug, deze weer in balans brengen. Na het opdrogen van het houten brugdek moest dan ook weer dat extra gewicht uit de ballast gehaald worden.

Met handbediende sluizen was er veel gevoel met de met de hand aangedreven mechanieken. Als iets zwaar begon te lopen, werd dat gelijk opgemerkt. Door de elektrische en hydraulische mechanisatie van sluizen, verdween voor de sluiswachter een groot gevoel. Als nu iets zwaar begon te lopen, werd dat niet meer opgemerkt, met meer storing en uitval tot gevolg. De operator die vanuit een centrale werkt, heeft nog minder gevoel met zijn object. Omdat de operator meerdere objecten bediend, worden de objectspecifieke mankementjes meestal niet meer opgemerkt.

Ik heb zelf de ontwikkeling meegemaakt van een sluiswachter op een of meerdere hand bediende sluizen. In mijn jeugdjaren waren er nog talloze sluizen die met de hand bediend werden. Op een reis van Nederland naar zuid Frankrijk konden we zomaar 93 sluizen van het Canal de l'Est branche sud, met de hand bedienen. In het zomerseizien deden we zo op drie dagen tijd dit kanaal met 47 sluizen in de opvaart, en 46 weer af. De automatisering van de doorgaande kanalen maakte de meerijdende sluiswachter overbodig. Nu was er nog slechts een enkeling die beschikbaar was, als de automaat van de sluis uitviel. 
Ik ben zelf sluiswachter geworden, ik had de nodige ervaring op gedaan met het varen in Frankrijk. En begon als brug en sluiswachter op de sluis van Bosscherveld en de Sint Servaasbrug. Destijds werden beide ter plaatse bediend. Toch zat de centralisatie van deze objecten er al aan te komen. De bediening ging naar de centrale bediening naast de stuw van Borgharen. Van daar werd de Servaasbrug bediend, de sluis van Bosscherveld, de stuw van Borgharen en het voedingskanaal wat de Zuid Willemsvaart voorziet van Water.

Verdere centralisatie maakte het mogelijk om alle objecten van zuid Limburg vanuit de centrale bediening van Maasbracht te bedienen. Zo kwam het bediencetrale van Borgharen weer zonder mensen te staan. De sluiswachter van weleer, zit nu als operator centrale bediening nu in een centrale en kan meerdere objecten naast elkaar bedienen. De sluismeester is nu een senior operator.