Een kanaal is een waterloop die, geheel of in grote mate, tot stand is gebracht door het ingrijpen van de mens. Kanalen zijn meestal gegraven, en volgen meestal de weg van het minste hoogteverschil in het landschap.
Kanalen zijn weer onder te verdelen in de verschillende toepassingen waarvoor deze kanalen zijn gemaakt.
Zo kan een kanaal een verbinding vormen van een stad wat niet aan een rivier ligt, maar toch de mogelijkheid wil hebben dat scheepvaart tot bij de stad kan komen. Voorbeelden van zo’n verbindingskanaal is het havenkanaal naar Goes.
In Frankrijk zijn veel oude kanalen te vinden die ontworpen zijn om twee rivieren met elkaar te verbinden. Deze kanalen overbruggen vaak de waterscheiding tussen de stroomgebieden van de rivieren. Om dit hoogteverschil te overwinnen, zijn er doorgaans sluizen of in enkele gevallen zelfs scheepsliften aangelegd. Deze kanalen speelden een cruciale rol in het historische transportnetwerk en maakten het mogelijk om goederen tussen verschillende rivierbekkens te vervoeren, zonder omwegen via de zee.
Een omleidingskanaal is een kanaal, kort of lang, dat wordt aangelegd om de scheepvaart om te leiden langs een stuw of een ander lastig bevaarbaar deel van een rivier. Hierdoor kunnen schepen veilig en efficiënt hun route vervolgen zonder hinder van natuurlijke of kunstmatige obstakels. Een omleidingskanaal kan ook worden gebruikt om rivierwater naar een waterkrachtcentrale te leiden. In dat geval wordt het water benut voor de opwekking van energie. Door het hoogteverschil en de stroming in het kanaal wordt het water naar turbines geleid, die de kinetische energie van het water omzetten in elektriciteit. Deze combinatie van waterbeheer en energieopwekking maakt omleidingskanalen een belangrijk onderdeel van zowel scheepvaartinfrastructuur als hernieuwbare energievoorziening. De rivier de Rhone is zo’n rivier wat hoofdzakelijk gebruikt wordt voor het opwekken van energie. Het bedrijf wat de rivier heeft gekanaliseerd voor het opwekken van energie, heeft met de bouw van stuwdammen en stuwen de rivier ingrijpend aangepast en daarmee ook gelijk de bevaarbaarheid gerealiseerd.
